De Dataverordening uitgelicht: oneerlijke contractvoorwaarden

Achtergrond

De Dataverordening (ook wel ‘Data Act’ genoemd) is afgelopen januari in werking getreden, maar zal pas vanaf 12 september 2025 van toepassing zijn in Nederland. De verordening geeft nieuwe regels om data voor iedereen toegankelijker te maken, maar heeft vooral impact op bedrijven die verbonden producten of Internet of Things-apparaten en clouddiensten aanbieden. Of u nu een consument, bedrijf of overheidsinstantie bent, de Dataverordening zal gevolgen hebben voor de manier waarop er met data wordt omgegaan binnen Europa. Voor een uitgebreide uitleg over de Data Act verwijzen wij u graag naar een eerdere blog van ons. 

Bescherming tegen oneerlijke voorwaarden

De Data Act heeft tot doel om een markt voor gegevensdeling tot stand te brengen die eerlijk en concurrerend is. Met de wet wordt getracht het delen en hergebruiken van data te stimuleren. Sommige aanbieders (in de wet ook wel gegevenshouders genoemd), (bijv. van IoT-producten of vergelijkbare producten), worden zelfs verplicht om gegevens toegankelijk te maken voor gebruikers, en soms ook voor derde partijen. 

Om te voorkomen dat voor de toegang tot en het gebruik van data oneerlijke voorwaarden worden gesteld, heeft de Data ACT een aantal beschermingsmaatregelen, met name voor kleine en middelgrote ondernemingen. De verordening creëert een zwarte lijst van contractbepalingen die altijd als oneerlijk worden beschouwd, en een grijze lijst van bedingen die vermoedelijk oneerlijk zijn, maar waarbij nog discussie mogelijk is. 

Het doel is om kleinere bedrijven te beschermen tegen grotere ondernemingen met een sterkere onderhandelingspositie. Alle partijen moeten op een eerlijke en transparante manier toegang kunnen krijgen tot data, zonder dat ze gedwongen worden om in te stemmen met nadelige voorwaarden. Zulke oneerlijke voorwaarden in een contract kunnen namelijk de toegang tot data beperken en daarmee innovatie afremmen.

Zwarte en grijze lijst

De Data Act maakt gebruik van het concept van zwarte en grijze lijsten om oneerlijke contractuele bedingen te identificeren en te verbieden. Dit fenomeen van zwarte en grijze lijsten zien we ook terug in bijvoorbeeld het Europese consumentenrecht.

De volgende bedingen zijn áltijd oneerlijk:

• Beperking van aansprakelijkheid. Als de partij die het beding oplegt zichzelf geen aansprakelijkheid toekent voor opzettelijke handelingen of grove nalatigheid;
• Uitsluiting remedies. De partij die deze voorwaarde oplegt kan ervoor zorgen dat de andere partij geen rechten of compensatie krijgt in geval van wanprestatie;
• Exclusieve controle. De partij die zo'n beding oplegt bepaalt exclusief of de verstrekte gegevens aan de overeenkomst voldoen of heeft het exclusieve recht om het contract uit te leggen.

De grijze lijst bevat bedingen die vermoedelijk oneerlijk zijn, maar waarbij onder bepaalde omstandigheden kan worden aangetoond dat ze toch gerechtvaardigd zijn. Enkele voorbeelden die de Data Act noemt:

• Ongeschikte beperking van remedies of aansprakelijkheid. Dit gaat om de situatie waarin de remedies voor contractbreuk onterecht worden beperkt of als de aansprakelijkheid van de andere partij op ongepaste wijze wordt uitgebreid. 
• Toegang tot commercieel gevoelige gegevens. Als de partij die het beding oplegt toegang krijgt tot gegevens die commercieel gevoelige informatie bevatten of beschermd worden door bedrijfsgeheimen.
• Beperking op het gebruik van gegevens. In het geval dat de zwakkere partij wordt verhinderd om de door hen verstrekte of gegenereerde gegevens te gebruiken.

Uit de verordening volgt dat contractvoorwaarden over data niet bindend zijn als deze oneerlijk zijn, of de rechten van de gebruiker ondermijnt.

Vergoeding voor gegevensdeling

Naast bescherming tegen oneerlijke bedingen, geeft de verordening ook regels over vergoeding voor het beschikbaar stellen van gegevens. Zo moeten vergoedingen voor gegevensdeling redelijk, niet-discriminerend en transparant zijn. Bedrijven mogen wel een redelijke marge in rekening brengen, maar deze moet wel rechtvaardig zijn. 

Tot slot

De Dataverordening introduceert heldere regels die van toepassing zijn op alle contracten en bedingen over datatoegang en –gebruik tussen bedrijven. Dit geldt bijvoorbeeld ook voor overeenkomsten tussen gezamenlijke verwerkingsverantwoordelijken onder de AVG. 

De volledige tekst van de Dataverordening (voorlopige versie) kunt u hier lezen. Heeft u vragen over de Dataverordening of over oneerlijke contractvoorwaarden? Neem dan gerust contact met ons op.